[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Mariusz CiszekTeoretyczne podstawy bezpieczeństwa państwaThe theoretical basis of the national securityStreszczenieW literaturze z zakresu politologii i bezpieczeństwa narodowego funk-cjonują różne, mniej lub bardziej bliskoznaczne kategorie określające teore-tyczne podstawy bezpieczeństwa państwa (bezpieczeństwa narodowego).Wniniejszym artykule zostały one omówione. Autor zaczął od tych bardziejogólnych, a skończył na przedstawieniu istoty bezpieczeństwa narodowego.Omówiono również podstawowe zagadnienia związane z tą tematyką (bez-pieczeństwa państwa). Scharakteryzowano m. in. typologię bezpieczeństwa,strukturę bezpieczeństwa państwa, środki ochrony zewnętrznego i we-wnętrznego bezpieczeństwa państwa. Ukazano również główne zagrożeniadla bezpieczeństwa narodowego.SummaryIn the literature concerned with political science and national security,there are less or more synonymous terms defining theoretical basis of the statesecurity. They have been discussed in the article. The author begins with themore general basis and ends by introducing issues connected with the subjectarea of the national security. The basic problems involved have been also dis-cussed. There have been characterized, among other things, terms like: the ty-pology of security, the structure of the national security, the protection agentsof the external and internal national security. The main threats to the nationalsecurity have been also presented.Słowa kluczowe:bezpieczeństwo, teoria bezpieczeństwa, bezpieczeństwonarodowe, polityka bezpieczeństwa, filozofia bezpieczeństwa.Key words:security,theory of security, national security, politics of security,philosophy of security.WprowadzenieW literaturzez zakresu politologii i bezpieczeństwa narodowego funk-cjonują różne, mniej lub bardziej bliskoznaczne,kategorieokreślające teore-tyczne podstawy bezpieczeństwa państwa. W niniejszym opracowaniu zosta-ną one omówione. Zaczniemy od tych bardziej ogólnych, a skończymy naprzedstawieniu istoty bezpieczeństwa narodowego nazywanego również________________________Mariusz Ciszek______________________________bezpieczeństwem państwa. Scharakteryzowane zostaną również podstawo-we, teoretyczne zagadnienia związane z tematyką bezpieczeństwa państwa.1. O rozumieniu terminu „bezpieczeństwo”Najogólniej ujmując „bezpieczeństwo” stanowi pojęcie oznaczającebrak zagrożeń, a także poczucie takiego stanu. Bezpieczeństwo jest zatem jed-ną z głównych potrzeb człowieka–czymś cennym (wartościowym). W litera-turze podkreśla się jednak, iżpoczuciebezpieczeństwa stanowi również po-trzebę nie tylko ludzką, ale i całych grup społecznych, społeczeństwa, narodu,a także państwa, organizacji międzynarodowych. Stanowi jeden z ważnychmierników ich przetrwania i rozwoju1. Bezpieczeństwo dotyczy dwóch pod-stawowych wymiarów, dając w ten sposób gwarancje nienaruszalnego prze-trwania danego podmiotu oraz stanowiąc swobody jego rozwoju2. Bezpie-czeństwo ma charakter podmiotowy, gdyż, jak stwierdził Ryszard Zięba,sta-nowi nadrzędną potrzebę człowieka, grup społecznych, narodów, państworaz systemów międzynarodowych. Brak bezpieczeństwa wywołuje poczuciezagrożenia i niepokój. Brak zaspokojenia tej potrzeby wyrządza szkodę okre-ślonemu podmiotowi (jednostce, grupie ludzi) destabilizując jej tożsamośćorazfunkcjonowanie. Zagrożenia te mogą dotyczyć dwóch aspektów bezpie-czeństwa każdego podmiotu–wewnętrznego i zewnętrznego. Bezpieczeń-stwo wewnętrzne oznacza stabilność i harmonijność funkcjonowania określo-nego podmiotu, natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne oznacza stan brakuzagrożenia ze strony innych podmiotów3.Tak scharakteryzowany stan bezpieczeństwa trudno jednak zmierzyć,gdyż jego postrzeganie przez społeczeństwo czy władze państwa, uwarun-kowane jest zarówno subiektywnymi, jak i obiektywnymi czynnikami. Su-biektywny aspekt zagrożeń dotyczy sfery świadomościowej danego podmiotu(np. człowieka czy grupy społecznej), a ściślej rzecz ujmując, postrzeganiaokreślonych zjawisk przez ów podmiot ocenianych z jego perspektywyjakokorzystne bądź niekorzystne. Natomiast obiektywny aspekt zagrożeń tyczysię czynników, które powodują stan niepewności i poczucie dyskomfortu. Na-turalnie ludzie mogą mylić się w ocenie zagrożenia, bagatelizując je lub do-strzegając niebezpieczeństwo tam gdzie go faktycznie nie ma4. W opiniiszwajcarskiego politologa Daniela Frei analiza tych subiektywnych iobiek-tywnych czynników pozwala na wyróżnienie następujących postacipoczuciabezpieczeństwa:Por. J. Kunikowski,Bezpieczeństwo(hasło)[w:]Tenże,Słownik podstawowych ter-minów wiedzy i edukacji do bezpieczeństwa,Siedlce 2005, s. 12.2J. Stańczyk,Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa,Warszawa 1996, s.18-20.3R. Zięba,Bezpieczeństwo a terroryzm–aspekty teoretyczne[w:]Terroryzm globalnewyzwanie,pod red. K. Kowalczyka i W. Wróblewskiego, Toruń 2006, s. 29.4Ibidem,s. 30.140_______________Teoretyczne podstawy bezpieczeństwa państwa___________1) „stan braku bezpieczeństwa–wówczas, gdy występuje duże rzeczywi-ste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe;2) stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrze-gane jako duże;3) stan fałszywego bezpieczeństwa mam miejsce wówczas, gdy zagroże-nie ma poważny charakter, a postrzegane bywa jako niewielkie;4) stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jestnieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe”5.Na podstawie powyższych uwag autor niniejszego opracowaniazaR. Ziębą przyjmuje następującą, ogólną definicję „bezpieczeństwa”,jako„obiektywnąi subiektywną pewność przetrwania, posiadania i swobód(możliwości) rozwojowych danego podmiotu”6.Kategorię „bezpieczeństwo” można analizować nie tylko w aspekciepodmiotowym, ale i przedmiotowym. Jak stwierdza wspomniany R. Ziębaw ujęciu przedmiotowym bezpieczeństwo różnych podmiotów odnosi się dookreślonego zbioru wartości wewnętrznych, które są chronione przed zagro-żeniami i odpowiedni doń zespół środków zabezpieczających te wartościprzed zagrożeniami7. Ponadto, w literaturze z tego zakresu coraz częściejprzyjmuje się, że bezpieczeństwo stanowi nie tylko stan, ale i pewien proces,bez którego nie nastąpi pożądany rozwój danego podmiotu. Dotyczy to nietylko człowieka, ale i bezpieczeństwa państwa tudzież narodu.Podsumowując analizowane w literaturze przedmiotu ogólne pojęciebezpieczeństwa Roman Zięba za Józefem Kukułką, wyróżnia następującytrójpodział, uwzględniający wymiar:1) podmiotowy–oznaczający pewność istnienia i przetrwania danegopodmiotu;2) przedmiotowy–dotyczący pewności jego stanu posiadania (w tym toż-samości) oraz swobód rozwojowych;3) procesualny–odnoszący się do zmienności w czasie subiektywnychiobiektywnych aspektów bezpieczeństwa8.Powyższe uwagi warto również uzupełnić typologią bezpieczeństwa,opracowaną przez Romana Ziębę. Uczony ten uwzględnił następujące aspek-ty bezpieczeństwa:1) „podmiotowego: bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzyna-rodowe;Cyt. za:Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie,podred. R. Jakubczaka i J. Flisa, Warszawa 2006, s. 14.6R. Zięba,Bezpieczeństwo a terroryzm…,s. 33.7Ibidem,s. 32.8Tamże,s. 33. Por. J. Kukułka,Narodziny nowych koncepcji bezpieczeństwa[w:]Bez-pieczeństwo międzynarodowe w Europie Środkowej po zimnej wojnie,pod red. J. Kukułki,Warszawa1994, s.40-41.541________________________Mariusz Ciszek______________________________2) przedmiotowego: bezpieczeństwo polityczne, wojskowe, gospodarcze,społeczne,kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, informacyjne itd.;3) przestrzennego: bezpieczeństwo personalne (dotyczące indywidualnychludzi-osób), lokalne (państwowo-narodowe), subregionalne, regionalne(koalicyjne), ponadregionalne i globalne (uniwersalne);4) czasu: stan bezpieczeństwa i proces bezpieczeństwa;5) sposobu organizowania: indywidualne (unilateralne)-hegemonizm mo-carstwowy, izolacjonizm, neutralność, niezaangażowanie, sojusze (sys-tem blokowy), system bezpieczeństwa kooperacyjnego, system bezpie-czeństwazbiorowego”9.2. Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo narodowe i politykabezpieczeństwa – kwestie terminologiczneTermin „bezpieczeństwo narodowe”precyzujesię w zależności od pre-ferencji naukowych autora10. W aspekcie nauk wojskowych oznacza ono „stanrównowagi między zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia kon-fliktu a potencjałem obronnym”11. W ujęciu jednak szerszym aniżeli aspektczysto militarny zagadnienia, przyjmuje się, iż kategoria ta[…]jest nie tylko ochroną narodu i terytorium przed fizyczną napaścią, lecz rów-nież ochroną–za pomocą różnych środków–żywotnych interesów ekonomicz-nych i politycznych, których utrata zagroziłaby żywotności i podstawowym warto-ściom państwa12.Zazwyczaj analizując zagadnienie bezpieczeństwa narodowego w aspekcieochrony państwa, wydziela się dwa ściśle ze sobą powiązane obszary ochrony–bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.Z analizy literatury z tego obszaru można sformułować tezę, iż wyra-żenie „bezpieczeństwo narodowe” często utożsamia się z pojęciem bezpie-czeństwa państwa, zarówno w aspekcie węższym–militarnym, jak i szer-szym. „Bezpieczeństwo państwa” w kontekście typowo militarnym oznacza„stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed możliwy-Cyt. za: K. Malak,Typologia bezpieczeństwa. Nowe wyzwania,„Stosunki międzyna-rodowe”, lipiec 2010, http://www.stosunki-miedzynarodowe.pl/referaty/typologia-bezpieczenstwa-nowe-wyzwania.html.10Tego typu niuanse zauważyć można w słowniku opracowanym w AkademiiObrony Narodowej w Warszawie, w której przytoczono różne definicje funkcjonującew literaturze przedmiotu tego pojęcia, zarówno w aspekcie czysto wojskowym, jakiprzekraczającym kontekst typowo militarny (zob.Słownik terminów z zakresu bezpie-czeństwa narodowego,pr. zbiorowa, Warszawa 1996, s.10-11).11W. Stankiewicz,Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne. Studium,Warszawa1991, s. 73.12Definicję tę wprowadził M. T. Taylor w pracy zbiorowej pod redakcją W. J.TayloraJr.,American National Security: Policy and Process,Baltimore 1981, s. VII (cyt. za:Słownik terminów...,s. 10.).942_______________Teoretyczne podstawy bezpieczeństwa państwa___________mi zagrożeniami, wyrażony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagro-żeń”13. Natomiast w ujęciu szerszym oznacza ono „taki rzeczywisty stan sta-bilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lubwystępowanie jakichkolwiek zagrożeń (w sensie zaspakajania podstawowychpotrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społeczeństwa oraz traktowaniapaństwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych)”14.Definicja ta dobrze oddaje istotę bezpieczeństwa narodowego tudzież bezpie-czeństwa państwa.Wspomnianew powyższej definicji zagrożenia, dotyczą różnychobsza-rów bezpieczeństwa, w tym: politycznego, militarnego, ekonomicznego (su-rowcowego, finansowego, technologicznego, rolnego, żywnościowego etc.),obywatelskiego, społecznego, kulturowego, ideologicznego, ekologicznego,informacyjnego, ludzkiego15. Pojawiają się też w literaturze nowe aspektybezpieczeństwa, które wyodrębniły się z wcześniej wymienionych odmian,np. bezpieczeństwo energetyczne, zdrowotne, biologiczne tudzieżbiobezpie-czeństwo itp.Napodstawie powyższych uwag można przyjąć, iż bezpieczeństwo na-rodowe, jak i bezpieczeństwo państwa mogą być traktowane jako równo-znaczne terminy, choć istnieją też autorzy odróżniający znaczenie tych kate-gorii. Autor niniejszego opracowania należy do grona zwolenników utożsa-miania obu pojęć, na wzór literatury anglojęzycznej, w której wyrażenienational security,może być tłumaczone na język polski zarówno, jako bezpie-czeństwo narodowe, jak i bezpieczeństwo państwa.Obecnie w literaturze politologicznej coraz częściej zagadnienie bezpie-czeństwa narodowego, tudzież bezpieczeństwa państwa ujmowane jestw aspekcie terminu „polityka bezpieczeństwa państwa”. W aspekciestrictemilitarnym podkreśla się, iż stanowi to „element polityki państwa w zakresiepraktycznej działalności władzy wykonawczej w sferze tworzenie i wykorzy-stania potencjału obronnego dla realizacji celów i zadań wynikających z zało-żeń polityki bezpieczeństwa”16. Natomiast w aspekcie szerszym można przy-jąć, iż jest to „element polityki państwa w zakresie praktycznej działalnościwładzy wykonawczej w aspekcie tworzenia, wykorzystania i utrzymaniawszechstronnego potencjału państwa, w poszczególnych, przedmiotowychsferach bezpieczeństwa państwa17.Słownik podstawowych terminów bezpieczeństwa państwa,pr. zbiorowa, Warszawa1994, s. 6.14S. Dworecki,Zagrożenia bezpieczeństwa państwa,Warszawa 1994, s. 16.15J. Zając,Bezpieczeństwo państwa[w:]Bezpieczeństwo państwa,pod red. K. A. Woj-taszczyk i A. Materskiej-Sosnowskiej, Warszawa 2009, s. 19.16Słownik terminów...,s. 63.17Definicja własna.1343 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mirabelkowy.keep.pl