Ideologia i utopia - Karl Mamheim, Socjologia II, ebook, pdf

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Karl MannheimIdeologia i utopia* * *Prze�o�y� Jan MizinskitestLublin 1992KARL MANNHEIM IDEOLOGIA I UTOPIAPodstawa wydaniaKarl Mannheim Ideologie und Utopie **" Frankfurt a/Mein 1952ISBN 83-7038-096-4Wst�p do wydania polskiego Jadwiga MIZINSKAGrafika na ok�adce Lucjan FURMAGASidad, �amanie i opracowanie graficzne Marek POPIELNICKIKorekta Joanna DYSZCZYKCopyright byWYDAWNICTWO "TESTBERNARD NOWAK20-900 LUBLIN 2 SKR. POCZTOWA 185* * *PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGOAleksander Wat w "Moim wieku. Pami�tniku m�wionym", a tak�e w po�miertnie wydanym zbiorze esej�w "�wiat na haku i pod kluczem" wielokrotnie przywo�uje rozmow�, jaka mia�a miejsce mi�dzy Goethem i Napoleonem. Dwaj najwi�ksi m�owie swej epoki, Poeta i Cesarz, dyskutowali na zamku w Erfurcie o przeznaczeniu. "Naszym przeznaczeniem jest polityka" - uci�� rozmow� Napoleon.Sam Wat nie komentuje tej wypowiedzi bezpo�rednio. Wraca jednak do niej wr�cz obsesyjnie, jak gdyby upatruj�c w niej klucza mog�cego z�ama� zawi�y szyfr naszego wieku. A tak�e - szyfr jego osobistego losu, znaczonego m�odzie�czym oczarowaniem ideami komunizmu, a nast�pnie pozbywaniem si� tego "zaczadzenia" wskutek wielokrotnych pobyt�w w komunistycznych wi�zieniach i wyniesionych ze� nieuleczalnych cierpie� cia�a i duszy.Istotnie, wymian� zda� pomi�dzy Goethem a Napoleonem uzna� mo�na za symboliczny znak wymiany epok. Poeta, ze swoj� wiar� w transcendentne powo�anie cz�owieka i w Rozum jako narz�dzie przy pomocy kt�rego jest on w stanie zapanowa� nad swym przeznaczeniem, zamyka optymistyczn� epok� O�wiecenia, kt�re s�dzi�o, �e obdarzona Rozumem jednostka, jest w pe�ni autonomiczna i sk�onna do dobrowolnego zawierania "umowy spo�ecznej", reguluj�cej zasady wsp�ycia z innymi, r�wnie rozumnymi osobami.Napoleon, nazwany przez Hegla "Rozumem na koniu" - a wi�c uznany za wcielenie bezosobowego Rozumu Historycznego - nie podziela ju� tamtych z�udze�. Jako czynny polityk, cho� sam b�d�c Imperatorem, wie ze pojedynczy cz�owiek nie jest bynajmniej wolny ani w swych postanowieniach, ani czynach, ani my�lach, ani nawet - w motywacjach. Albowiem we wszystkich tych zakresach podlega on zdeterminowaniu przez wszechogarniaj�cy �ywio� polityki. To w ko�cu on jest tak�e - o czym nie zawsze si� pami�ta - tw�rc� poj�cia "ideologowie", kt�re w charakterze inwektywy stosowa� wobec swych politycznych antagonist�w.Musia�o up�yn�� wiele czasu nape�nionego coraz bardziej krwawymi walkami o posiadanie, przywileje i w�adz�, aby owa praktyczna wiedza Cesarza sta�a si� tak�e udzia�em filozof�w. Marksizm, kt�ry z "walki klas" uczyni� credo i centraln� zasad� interpretowania praw historii, w pewnym sensie stanowi kontynuacj� i uszczeg�owienie intuicji Napoleona.Wiek dwudziesty, z jego "buntem mas" i pr�bami jego "rozwi�zania" na drodze zaprowadzenia ustroju totalitarnego (ju� to w wersji faszystowskiej, ju� - komunistycznej), doprowadzi� do ekstremalnego punktu polityzacj� ludzkiego �ycia. Sfera polityczna wtargn�a we wszystkie rejony egzystencji, nie wy��czaj�c najbardziej osobistych. S�owa Napoleona sta�y si� przepowiedni� codziennych do�wiadcze� milion�w ludzi, a nierzadko tak�e - ich najg��bszym prze�wiadczeniem. Niestety, by�o to z regu�y do�wiadczenie przykre, bolesne, je�li nie zgo�a tragiczne. Zar�wno ci, kt�rym przypad� w udziale los biernego przedmiotu polityki (os�awionej Heglowskiej "mierzwy Historii"), jak i ci, kt�rzy uwa�ali si� za jej podmiot, przekonali si� poniewczasie, i� uczestniczyli w czym�, co ich przeros�o i nad czym zapanowa� nie by�o w ich mocy. Polityka okaza�a si� by� nie tyle uleg�ym instrumentem, s�u��cym do wype�niania �wiadomie formu�owanych cel�w, co aren� gry �lepych si� i nami�tno�ci, kt�rej nast�pstwa zaskakuj� i cz�sto przera�aj� zar�wno aktor�w jak i re�yser�w. Z drugiej strony, jak to wida� ju� u pocz�tk�w ery posttotalitarnej, przed polityk� nie ma ucieczki. Nawet - i zw�aszcza - gdy zosta� obalony znienawidzony "stary re�im", kto� musi podejmowa� decyzj� w imieniu innych, sprawowa� nad nimi w�adz�, boryka� si� z partykularno�ci� spo�ecznych interes�w, nara�aj�c si� przez to najprawdopodobniej na kolejny... �art historii.Nasuwa si� przeto pytanie, czy - skoro rzeczywi�cie polityka jest naszym nieodwo�alnym przeznaczeniem - mo�na j� zhumanizowa�, uczyni� racjonaln� i poddan� kontroli autentycznie cennych dla ludzi warto�ci tak, by intencje jej tw�rc�w mo�liwie minimalnie odbiega�y od faktycznych skutk�w?Temu problemowi - w ostatecznym przes�aniu - po�wi�cona jest przedk�adana polskiemu czytelnikowi ksi��ka Karla Mannheima "Ideologia i utopia"."Ideologia i utopia" stanowi, je�li tak mo�na powiedzie�, teoretyczny bestseller naszych czas�w. Ksi��ka ta by�a w zasadzie pisana dwukrotnie: w pierwszej wersji, po niemiecku, w roku 1929. Nast�pnie, ju� po emigracji autora z hitlerowskich Niemiec do Anglii, dosz�o do opublikowania w roku 1936 wersji rozszerzonej o obszerny rozdzia� wst�pny oraz uzupe�nionej rozpraw� "Problem socjologii wiedzy". Wydanie angielskie zosta�o opatrzone przedmow� Louisa Wirtha, profesora University of Chicago, ameryka�skiego entuzjasty tw�rczo�ci K. Mannheima.Podstaw� niniejszego t�umaczenia jest edycja trzecia, niemiecka (1952), a wi�c pisana na powr�t w ojczystym j�zyku autora. Konieczno�� powt�rnego przyswojenia jej czytelnikowi niemieckoj�zycznemu podyktowana by�a nie tylko tym, i� wydanie emigracyjne by�o pe�niejsze, ale przede wszystkim faktem, �e "zaaresztowana" wersja pierwszego wydania zosta�a zniszczona podczas bombardowania w 1943 r."Ideologia i utopia" po ka�dym przypadku swych kolejnych narodzin wywo�ywa�a �yw�, cho� na og� nieprzychyln� reakcj�. Utrafia�a bowiem najwyra�niej w ducha czas�w, kt�re usi�owa�a opisa� i podda� refleksji. Czas�w, kiedy to wymarzone przez wieki utopie ludzko�ci sprawiedliwej i szcz�liwej zamienia�y si� na oczach wizjoner�w w koszmarne ideologie; gdy "my�lenie �yczeniowe" przetestowane przez spo�eczn� i polityczn� praktyk� zmuszone by�o rozpoznawa� si� jako "�wiadomo�� fa�szywa".Ksi��ka Mannheima, jak on sam wielokrotnie podkre�la, nie stanowi zwartej i do ko�ca sp�jnej ca�o�ci. Sk�ada si� na ni� pi�� rozpraw pisanych w r�nych okresach i z r�n� intencj�. Po��czenie ich mimo wszystko w ca�o�� bez uporz�dkowania, wykre�lenia powt�rze� etc. motywuje autor tym, i� maj�c �wiadomo�� bogactwa i z�o�ono�ci n�kaj�cego go problemu, decyduje si� na "metod� okr�n�". To jest: zamiast troszczy� si� w pierwszym rz�dzie o systematyczno�� wywod�w, woli na gor�co reagowa� na epok� kryzysu, pr�buj�c r�nych "przymiarek" dla uchwycenia jego istoty. Trud rekonstrukcji zar�wno g��wnego problemu, jak i przewodniej idei uczonego zostaje pozostawiony Czytelnikowi.K. Mannheim jako wsp�uczestnik, �wiadek, ale i ofiara dramatu pierwszej po�owy naszego stulecia, stawia sobie za cel nazwa� i wyartyku�owa� jego g��wny w�tek. Mo�na go zrekonstruowa� w postaci pytania: Dlaczegojest tak, �e polityka, dzia�alno�� podejmowana przez ludzi po to, by zapanowa� i kierowa� ich zbiorowym losem, wymyka si� im z r�k i przeradza w narz�dzie destrukcji i samodestrukcji?Znaczenie i ranga tw�rczo�ci K. Mannheima i jej do dzi� nieprzedawniona warto�� polega na tym, i� nie zadowala si� on udzielaniem na to pytanie jedynie dora�nej odpowiedzi Ca�y kompleks kryj�cych si� pod t� formu�� problem�w przenosi i rozwa�a na p�aszczy�nie teoretycznej. I jest w tej mierze nowatorem: aby rozstrzygn�� kwesti� nieskuteczno�ci naszej wiedzy i przeciw skuteczno�ci dzia�a�; problem "niewierno�ci" skutk�w wobec zamiar�w, konstruuje Mannheim ca�� oryginaln� dyscyplin� - socjologi� wiedzy. Z miejsca te� zostaje uznany - obok Maxa Schelera - za jej klasyka. Lecz w tym przypadku los klasyka nie okazuje si� godnym pozazdroszczenia Albowiem przez d�ugi czas pozostaje on osamotniony, nie znajduj�c wsp�lnego j�zyka ani z Maxem Schelerem, teoretycznie mu najbli�szym, ani z panuj�cymi na�wczas teoriopoznawczymi orientacjami. Socjologia wiedzy prorokowa�a nieomal wszystkich ju� swoj� nazw�. Burzy�a granice mi�dzy abstrakcyjnym, filozoficznym, a empirycznym poziomem i sposobem traktowania swego przedmiotu. Co gorsza - rozszerza�a poj�cie wiedzy tak dalece, i� obejmowa�o ono, pr�cz "teorii", r�wnie� wiedz� potoczn�, zaanga�owan� w praktyk�, interesown�, stronnicz�, kr�tko m�wi�c - "nieczyst�". Tote� ataki na ni� przysz�y naraz ze wszystkich stron. Wyklinali j� m.in. fenomenologowie, wyklinali te� neopozytywi�ci, jako apologeci wiedzy bezinteresownej i prawdy bezwzgl�dnie obiektywnej. Protestowali przeciwko "soqologii wiedzy" sami socjologowie pod pretekstem, i� ta szczeg�owa nauka nie ma kompetencji do wypowiadania si� na tematy epistemologiczne. Rzecz szczeg�lnie interesuj�ca: socjologi� wiedzy zwalczali marksi�ci, bez wzgl�du na to, �e K. Mannheim aprobowa� tez� K. Marksa o bytowym zakorzenieniu �wiadomo�ci.C� wi�c a� tak bulwersuj�cego g�osi� autor "Ideologii i utopii", �e �ci�ga�a ona na siebie nie przebieraj�c� w �rodkach krytyk� tak dalekich od siebie pod ka�dym innym wzgl�dem autor�w, jak K. Popper, F. Znaniecki i A. Schaff?Odpowiedzie� na to pytanie to tyle, co w najbardziej lapidarnej formie ods�oni� zasadnicz� ide� socjologii wiedzy K. Mannheima. Gdyby - przynajmniej na chwil� - abstrahowa� od terminologii samego badacza, powiedzie� by mo�na: osi� dramatu cz�owieka jest osobliwy dramat jego wiedzy. Podczas, gdy od momentu powstania refleksji filozoficznej stworzy� on sobie idea� i wzorzec prawdy bezwzgl�dnej i wiedzy uniwersalnej, to faktyczna historia �wiadczy, i� w rzeczywisto�ci mo�e on osi�ga� wiedz� jedynie fragmentaryczn� i prawd� nigdy ostateczn�. Filozofia w swym g��wnym nurcie nastawiona by�a zawsze na artyku�owanie i propagowanie epistemologicznych powinno�ci: poucza�a, o jaki gatunek wiedzy jedynie warto zabiega�. Zapatrzona w "niebo" idea��w, gdzie kr�lowa�a episteme, wiedza doskona�a, przeocza�a b�d� ignorowa�a te gatunki poznania, kt�rymi faktycznie pos�ugiwali si� ludzie w swych rel... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki