[ Pobierz całość w formacie PDF ]
IDZI RZYMIANIN
(
Aegidius Romanus
) – teolog, filozof, zw. Doctor
Fundatissimus, ur. ok. 1243 w Rzymie, zm. 22 XII 1316 w Awinionie.
Podana w poł. XIV w. przez Jordana z Quedlinburga informacja o
pochodzeniu I. z arystokratycznego rodu Colonnów nie znalazła dotąd innego
potwierdzenia. Ok. 1258 wstąpił I. do zakonu augustianów i rozpoczął studia
na Uniwersytecie Paryskim, najprawdopodobniej było to związane z
założeniem w 1259 konwentu augustiańskiego w Paryżu. Najpóźniej w 1266
ukończył Wydział Sztuk. W latach 1269–1272 studiował teologię, m.in. u
Tomasza z Akwinu. W latach 1271–1273 po raz pierwszy wykładał
Sentencje
Piotra Lombarda. W 1277 był zmuszony wobec komisji powołanej przez bpa
Stefana Tempier bronić swoich tez; pisemnym wyrazem tej obrony była
Apologia
. Obrona okazała się nieskuteczna, wobec czego w 1278 musiał I.
opuścić Uniwersytet Paryski i udać się do Włoch. Ok. 1280 napisał dla króla
Francji Filipa Pięknego podręcznik rządzenia pt.
De regimine principum
, który
został przełożony na język franc. I. wrócił na Uniwersytet Paryski w 1285 jako
pierwszy prof. augustianin, wcześniej poddając się komisji badającej
prawowierność doktrynalną jego pism i odwołując niektóre ze swych tez;
katedrę otrzymał po interwencji papieża Honoriusza IV. W 1287 kapituła
augustiańska zebrana we Florencji postanowiła, by nauki I. stały się oficjalnym
przedmiotem wykładów w szkołach tego zakonu. W 1292 został I. wybrany na
przeora generalnego augustianów, w związku z czym porzucił nauczanie. W
1295 został mianowany przez Bonifacego VIII abpem Bourges i przestał być
przeorem generalnym augustianów; odtąd przebywał głównie w Kurii
Rzymskiej, gdzie pełnił funkcję głównego teoretyka polityki papiestwa. Jako
rzecznik Bonifacego VIII wystąpił I. po raz pierwszy w 1297, dowodząc
legalności złożenia z urzędu Celestyna V; pracował też (1301–1302) nad
De
ecclesiastica potestate
, która dostarczyła przesłanek teoretycznych dla bulli
Bonifacego VIII
Unam sanctam
; był członkiem komisji badającej
prawowierność Jana Quidort. W trakcie soboru w Viennes (1311–1312) I. był
jednym z oskarżycieli templariuszy, występował tam również w obronie
niezależności zakonów mendykanckich od władzy biskupiej, uznając ich
podległość jedynie wobec papieża; napisał traktat
Impugnatio doctrinae Petri
Ioannis Olivi
potępiający nauki Piotra Olivi.
Idzi Rzymianin PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
1
Dzieła I. obejmują rozległą tematykę: 1) komentarze do Arystotelesa:
Super libros Posteriorum analyticorum
(Ve 1488, F 1967);
Expositio super
libros Elenchorum Aristotelis
(Ve 1496);
Super libros De anima, De materia
caeli, De intellectu possibili, De gradibus formarum
(Ve 1500, F 1982);
Quaestiones metaphysicales
(Ve 1501, F 1966);
Commentaria in octo libros
Physicorum Aristotelis
(Ve 1502, F 1968);
Commentaria in libros De
generatione et corruptione, Quaestiones super primo libro De generatione et
corruptione
(Ve 1505, F 1970);
Expositio in artem veterem
(Ve 1507, F 1968);
Commentaria in Rhetoricam
(Ve 1515, F 1968);
Super librum De causis
(Ve
1550, F 1968); 2) kwestie dyskutowane:
Tractatus de peccato originali
(Ox
1479);
De corpore Christi theoremata
(Bol 1481);
Quaestiones disputatae de
resurrectione mortuorum
(Na 1525);
De gradibus formarum ad Christi opera
.
Commentationes physicae et metaphysicae
(Ursellis 1604); 3) rozprawy
filozoficzne:
Contra gradus et pluralitatem formarum tractatus
(Pd 1493, Ve
1552);
De esse et essentia quaestiones disputatae
,
De mensura angelorum et
De
cognitione angelorum
(Ve 1503, F 1968);
In primum librum Sententiarum
(Ve 1521, F 1968);
De praedestinatione et praescientia
(Na 1525);
De caeli
materiali compositione
(Ve 1552);
In secundum librum Sententiarum
(Ve 1581,
F 1968);
In tertium librum Sententiarum
(R 1623, F 1968);
De gradibus
formarum accidentalium, De differentia rhetoricae, ethicae et politicae
,
De
partibus philosophiae essentialibus
,
De formatione corporis humani in utero
(Rimini 1626);
Quodlibeta
(Lv 1646, F 1968). Współczesne edycje:
Theoremata de esse et essentia
, wyd. E. Hocedez (Lv 1930);
Errores
philosophorum
, wyd. J. Koch (Miw 1944);
De plurificatione intellectus
possibilis
, wyd. H. Bullotta Barracco (R 1957)
oraz ściśle z nimi związana
Reportatio disputationis super Theoremata de esse et essentia cum Henrico de
Gandavo
, wyd. W. Seńko (w:
Tomasza z Akwinu opuskulum „De ente et
essentia”. Spór o realną różnicę między istotą a istnieniem na przełomie XIII i
XIX w.
,
Wwa 1978, 813–893); 4) prace egzegetyczne:
In Cantica canticorum
commentaria
,
Hexaëmeron
,
In epistulam Pauli Apostoli ad Romanos
(w: tenże,
Opera exegetica
, R 1554/1555, F 1968); 5) traktaty polityczne:
De regimine
principum
(Ve 1498, R 1607, Aalen 1967);
Liber de renuntiatione papae
(R
Idzi Rzymianin PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
2
1554);
Tractatus contra exemptos
(R 1555) oraz
De ecclesiastica potestate
,
wyd. R. Scholz (Wei 1929, Aalem 1961).
Dzieła I. wydawane są w:
Aegidii Romani opera omnia
, wyd. R.
Wielockx (I–, Fi 1985–). W tłum. pol. ukazały się:
Teorematy o istnieniu i
istocie
.
Theoremat XIX
, tłum. M. Olszewski (w:
Wszystko to ze zdziwienia.
Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku
, Wwa 2002, 352–357) oraz
Traktat o istotnych częściach filozofii, zróżnicowaniu i podziale innych nauk
,
tłum. M. Olszewski (tamże, 358–365).
T
EOLOGIA
. Rozumienie natury i celu teologii proponowane przez I.
odbiegało od powszechnie akceptowanego przez współczesnych. I. uznał
teologię za naukę szczegółową, a nie ogólną. O szczegółowości nauki
przesądza jej przedmiot. Przedmiotem teologii jest Bóg, który jest bytem
jednostkowym, co wyklucza ogólność teologii. I. zastanawiał się, czy Bóg jest
przedmiotem teologii jako taki, bez żadnych dodatkowych określeń (absolute),
czy też jest w niej ujmowany pod jakimś szczegółowym pojęciem; opowiedział
się za drugą możliwością, ponieważ gdyby teologia dotyczyła Boga w
ogólności, byłaby nieodróżnialna od metafizyki, która traktuje o Bogu w
sposób ogólny – jako o bycie. Teologia bada swój przedmiot pod pojęciem
szczegółowym, tzn. Boga jako tego, kto daje chwałę zbawienia (glorificator).
Powiązanie w teologii Boga i zbawienia wynika z określenia jej celu. I.
uważa, że teologia może mieć kilka celów: dobre czyny, poznanie Boga oraz
miłość do Niego. Cele te układają się w hierarchię, którą wieńczy miłość. To
twierdzenie uzupełnione tezą, że cel jest kryterium określania natury teologii,
prowadzi do uznania jej za naukę afektywną, tzn. realizującą miłość
nadprzyrodzoną, która jest darem łaski Bożej. Człowiek nie jest w stanie
osiągnąć miłości własnymi siłami, wobec czego miłość nie należy do sfery
praktyki, czyli działań leżących w mocy człowieka. Tezy te sprowokowały
polemiki. Na zarzuty Henryka z Gandawy i Gotfryda z Fontaines w kwestii
przedmiotu teologii odpowiedział I. krytyką ich tezy głoszącej, że Bóg jest
przedmiotem teologii „absolute”. Wg I. twierdzenie to zakłada możliwość
adekwatnego poznania Boga, który jest nieskończony, a nieskończoność może
poznać jedynie nauka nieskończona; teologia, którą dysponuje człowiek, jest
skończona, zatem może ona ująć Boga tylko w ograniczonym aspekcie.
Idzi Rzymianin PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
3
Innym oryginalnym wątkiem teologii I. są rozważania dotyczące
dowodów na istnienie Boga. Egidiańskie rozwiązanie tego problemu jest
polemiką z Tomaszem z Akwinu, przeciw któremu stwierdza się, że człowiek
jeszcze podczas ziemskiego życia (in via) jest zdolny zrozumieć i uznać
twierdzenie, że istnienie Boga jest samym Bogiem i że istnienie należy do Jego
istoty. Z tego wynika, że nie można myśleć o Bogu, nie myśląc zarazem o Jego
istnieniu. I. przyznaje wprawdzie, że człowiek nie jest zdolny zdefiniować
Boga, ale uważa, że rozumie on znaczenie nazwy „Bóg” (np. formułę św.
Anzelma, że Bóg jest tym, nad co nie można pomyśleć nic doskonalszego). W
znaczeniu nazwy „Bóg” mieści się także istnienie jej desygnatu, zatem jest ono
oczywiste dla człowieka, który pozna znaczenie nazwy „Bóg”. Z kolei inne
dowody na istnienie Boga, np. Tomaszowe pięć dróg, nie dowodzą, wg I.,
istnienia Boga, ponieważ wówczas byłyby obciążone błędem petitio principii.
Zakładając znaczenie nazwy „Bóg”, która faktycznie zawiera Jego istnienie,
chciałyby je jeszcze dowodzić, czyli wykazywałyby, że Bóg ma istnienie
właściwe Bogu. Pełnią one jednak pozytywną funkcję w teologii, ponieważ
ujawniają wszystkie treści, jakie ma nazwa „Bóg” (np. poszczególne atrybuty
Boskie).
Istotnym wyznacznikiem teologii I. jest jego teoria łaski. Łaskę analizuje
I. w powiązaniu z przedstawieniem w II księdze
Komentarza do Sentencji
upadku Adama. Ponieważ człowiek po wygnaniu z raju utracił zdolność
odpierania pokus i unikania grzechu, Bóg ofiarował mu dwojaką pomoc w
dążeniu do doskonałości moralnej i zbawienia, mianowicie wolną wolę oraz
łaskę. Łaska jest koniecznym uzupełnieniem woli, która nie jest skutecznym i
wystarczającym środkiem do osiągnięcia zbawienia. I. rozpoczyna swoje
rozważania od kwestii, czy człowiek bez pomocy łaski jest w stanie uniknąć
grzechu. Tłem polemicznym rozważań I. są frg. dzieł Tomasza z Akwinu. I.
uważa, że człowiek nie jest zdolny oprzeć się pokusie, ponieważ po upadku ma
skłonność do grzechu, tj. specyficzny nawyk (habitus), który ułatwia mu
bezwiedne powtarzanie raz popełnionego złego czynu.
F
ILOZOFIA
. Za istotne części filozofii I. uznał 3 nauki realne (tzn. badające
istniejące byty): metafizykę, matematykę i fizykę. Pierwszą z nich uznaje za
niezależną i nadrzędną wobec pozostałych. Metafizyka jest w zasadzie
Idzi Rzymianin PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
4
mądrością, a jej uprawianie jest najwyższym doczesnym szczęściem
teoretycznym. Metafizyka jest nauką, która za przedmiot ma byt jako byt.
Samo pojęcie bytu orzeka się analogicznie, np. w stosunku do substancji i
przypadłości. Przedmiotem, który chce poznać metafizyka, jest Bóg. I. zakłada,
że człowiek zdolny jest poznać Boga i substancje oddzielone, z tym że nie jest
to poznanie bezpośrednie, lecz pośrednie – przez inne byty. Prawdę definiuje I.
jako odpowiedniość rzeczy i pojęcia. Spośród transcendentaliów najwięcej
uwagi poświęca jednu (unum), które jest współzakresowe z bytem, ale różni się
od niego pojęciowo. Transcendentalne jedno nie jest identyczne z jednością,
będącą zasadą liczby.
Najważniejszy wkład I. w metafizykę stanowią analizy zagadnień różnicy
między istotą a istnieniem oraz jedności formy substancjalnej. Motywem
podjęcia przez I. w
Theoremata de esse et essentia
badań nad Tomaszowym
twierdzeniem, że we wszystkich bytach poza Bogiem istota i istnienie są od
siebie różne, była chęć utrzymania tezy o stworzeniu świata przez Boga.
Stworzenie rozumie I. jako udzielanie istnienia rzeczywistego czemuś, co
wcześniej miało tylko istnienie istoty. Tym, kto daje istnienie, jest Bóg. Sam
Bóg jest istnieniem prostym, które stwarza istnienia złożone. Bóg jest
przyczyną zewnętrzną istnień poszczególnych stworzeń. Powyższe twierdzenia
zakładają odrębność istoty i istnienia. Stanowisko I. było jednocześnie
odpowiedzią na szereg prób określenia relacji między istotą a istnieniem i
zdefiniowania tego ostatniego. Krytyczny punkt odniesienia stanowiła dla I.
koncepcja Henryka z Gandawy, który twierdził, że istnienie jest relacją rzeczy
stworzonej do Stwórcy. Inne głoszone ówcześnie opinie uznawały istnienie za
złożenie części istotowych danej rzeczy lub za wyodrębnienie pewnej ilości
materii. I. krytykuje wszystkie te określenia i wykazuje, że za ich pomocą nie
można dowieść różnicy między istotą i istnieniem. Jedynym właściwym
rozwiązaniem jest uznanie istoty i istnienia za dwie odrębne rzeczy. Istnienie
jest wówczas pewnym odrębnym urzeczywistnieniem, które łączy się z istotą.
Istota i istnienie są częściami każdego bytu stworzonego. Jedność, którą one
tworzą, nie jest istotowa, ale przypadłościowa; z tego I. wyciąga wniosek o
całkowicie przypadłościowym charakterze stworzenia. Istotą, z którą łączy się
istnienie, jest, w przypadku rzeczy materialnych – istota złożona z materii i
Idzi Rzymianin PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mirabelkowy.keep.pl