Ignacy Krasicki Bajki - omówienie problematyki, Materiały do matury, Opracowania, ebook, pdf

Ignacy Krasicki Bajki - omówienie problematyki

, ,

Plan opracowania:

1. Tradycja bajki w literaturze przedoświeceniowej

2. Wyznaczniki bajki jako gatunku literackiego

3. Użyteczność bajki w procesie dydaktycznym zreformowanego szkolnictwa oświeceniowego

4. Omówienie wybranych bajek: a) Bajki epigramatyczne: Szczur i kot, Malarze, Ptaszki w klatce, Jagnię i wilcy; b) Bajki narracyjne: Kruk i lis, Czapla, ryby i rak

5. Uniwersalny charakter bajek

1. Tradycja bajki w literaturze przedoświeceniowej

Bajka to gatunek literacki wywodzący się z antycznej Grecji od czasów przedpiśmiennych. Jej udoskonalenie przypisuje się Ezopowi (VI w. p.n.e.), wywodzącemu się z Frygii, wyzwolonemu niewolnikowi, żyjącemu na wyspie Samos. Zgodnie z tradycją Ezop uważany jest za twórcę bajki zwierzęcej, dydaktyczno - moralizującej.

Bajki przypisywane Ezopowi zapisał w I w. po łacinie Fedrus, wymieniany jako jeden z siedmiu mędrców.

Gatunek stał się popularny w średniowieczu i renesansie. Bajki popularyzowane były po łacinie oraz tłumaczone na języki narodowe.

W tradycji polskiej bajka pojawiła się dzięki wydanemu w 1522 dziełu Biernata z Lublina pod tytułem: Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego, i z przypowieściami jego...

Ponowne zainteresowanie bajką następuje w dobie oświecenia. Uprawiają ją najwybitniejsi przedstawiciele epoki: La Fontaine, Lessing, Krasicki. Bajka staje się narzędziem w procesie edukacji, pełni funkcje moralizatorskie i dydaktyczne, zawiera aluzje polityczne i filozoficzne.

2. Wyznaczniki bajki jako gatunku literackiego

Podstawowym wyznacznikiem bajki jest krótkość, jasność i prostota narracji. Narracja jest najczęściej trzecioosobowa, obiektywizująca przedstawione treści, wyrażona językiem potocznym.

Bajka najczęściej rozpoczyna się od zarysowania sytuacji wyjściowej, po niej kolejno sygnalizowane są zdarzenia, które prowadzą do czytelnej pointy, mającej walor dydaktyczny, umoralniający bądź filozoficzny.

Ze względu na długość tekstu dzielimy bajki na epigramatyczne i narracyjne.

· Bajka epigramatyczna odznacza się krótką fabułą z silnie zaznaczoną pointą, nawiązuje do bajki ezopowej, znanej z zapisu Fedrusa.

· Bajka narracyjna nawiązuje do bajki lafontenowskiej, posiada dłuższą fabułę, pointa jest wnioskiem sformułowanym na końcu tekstu albo tezą, którą uzasadnia przedstawiony ciąg zdarzeń.

3. Użyteczność bajki w procesie dydaktycznym zreformowanego szkolnictwa oświeceniowego

Programy nauczania w zreformowanym szkolnictwie Konarskiego, założyciela Collegium Nobilium, podkreślały użyteczność bajki poprzez przekonanie o naturalnej potrzebie odkrywania prawdy i dążenie do jej poznania i głoszenia, a także przeświadczenie o użytecznej roli literatury, stosowanej w procesie dydaktycznym jako instrumentu moralistyki oraz dla ćwiczenia praktycznych umiejętności stylistycznych.

Założenia szkolnictwa pijarskiego odzwierciedlały nowe tendencje wkraczającego klasycyzmu.

Bajkę, jako formę wypowiedzi w literaturze oświeceniowej, uznano jako gatunek użyteczny dzięki funkcji pouczającej, perswazyjnej i umoralniającej. Skierowana do elit politycznych i intelektualnych miała kształtować postawy bez urażania, formułować społeczne i moralne postulaty, poprzez konkretne obrazowanie i swobodę interpretacyjną. Podnosiło to walor bajki jako instrumentu dostarczania odbiorcy przyjemności samodzielnego odczytywania sensu utworu.

4. Omówienie wybranych bajek Ignacego Krasickiego

Krasicki jest najwybitniejszym twórcą bajki oświeceniowej. Pierwszy cykl bajek pt. Bajki i przypowieści zawierał 107 utworów i został wydany drukiem w 1779 roku, cykl drugi Bajki nowe zawierający 72 utwory został wydany po śmierci autora.

Jego bajki mistrzowsko realizują model epigramatyczny, jak i stworzony w klasycyzmie francuskim XVII wieku przez Jeana La Fontaine’a typ bajki narracyjnej, bogatszej o elementy fabularne.

A. Bajki epigramatyczne: Szczur i kot, Malarze, Ptaszki w klatce, Jagnię i wilcy

Szczur i kot

Szczur i kot Mnie to kadzą - rzekł hardzie do swego rodzeństwa
Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa.
Wtem, gdy się dymem kadzideł zakrztusił -
Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił

Malarze

Dwaj portretów malarze słynęli przed laty:
Piotr dobry, a ubogi, Jan zły, a bogaty,
Piotr malował wybornie, a głód go uciskał,
Jan mało i źle robił, więcej jednak zyskał.
Dlaczegóż los tak różny mieli ci malarze?
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.

Ptaszki w klatce

Czegóż płaczesz? - staremu mówił czyżyk młody -
Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody.
Tyś w niej zrodzon - rzekł stary - przeto ci wybaczę;
Jam był wolny, dziś w klatce - i dlatego płaczę.

Jagnię i wilcy

Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło „Jakim prawem?”
„Smacznyś, słaby i w lesie!” - Zjedli niezabawem.

Trzy pierwsze bajki zachowują typową konstrukcję, ukazują sytuację bohaterów: szczur siedzi na ołtarzu podczas nabożeństwa, dwaj malarze słynęli, stary czyżyk płacze. Bajkę Jagnię i wilcy rozpoczyna maksyma, którą uzasadnia przebieg ukazanych zdarzeń.

W bajce Szczur i kot wnioski nasuwają się same. Jest przestrogą przed sięganiem po nienależne zaszczyty, bezzasadna pycha jest srodze ukarana.

Bajka Malarze zbudowana jest na zasadzie symetrii. Piotr był dobry, malował wybornie, ubogi, głód go uciskał; Jan zły, robił mało, i źle robił, bogaty, więcej jednak zyskał;

Wnioski uzasadniające położenie obu malarzy:

Piotr malował podobne [twarze]

Jan [malował] piękniejsze twarze

Refleksja pozostawiona jest odbiorcy: ludzie wolą pochlebstwa niż prawdę.

Ptaszki w klatce podejmują problem hierarchizowania wartości, umiejętność dokonywania wyboru między tym co mniej ważne, a tym, co dla życia jest najistotniejsze. Wolność jest wartością najwyższą, nawet za cenę niższego komfortu życia. Bajka ta wprowadzała alegorię losu Polaków stojących wobec sytuacji utraty niepodległości.

Zachowuje ona formę przytoczenia dialogu miedzy starym i młodym czyżykiem, pozbawionym komentarza. Nie ma morału wypowiedzianego wprost. Może stanowić ogólną przestrogę przed fałszywym interpretowaniem swojego losu.

Gorzką prawdę, że siła jest przed prawem wyraża bajka Jagnię i wilcy, zaczynająca się maksymą: Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie. Unikanie sytuacji, by nie znaleźć się w konflikcie słabego z silnym jest jedynym sposobem obrony przed takim zdarzeniem. Jagnię zdybane w lesie przez dwa wilki na pytanie Jakim prawem? Otrzymuje jednoznaczną odpowiedź: Smacznyś, słaby i w lesie!

B. Bajki narracyjne: Kruk i lis, Czapla, ryby i rak

Kruk i lis

Bywa często zwiedziony,
Kto lubi być chwalonym.
Kruk miał w pysku ser ogromny;
Lis niby skromny,
Przyszedł do niego i rzekł „Miły bracie,
Nie mogę się nacieszyć, kiedy patrzę na cię!
Cóż to za oczy!
Ich blask aż mroczy!
Czyż można dostać
Takową postać?
A pióra jakie!
Szklniące, jednakie.
A jeśli nie jestem w błędzie,
Pewnie i głos śliczny będzie”
Więc kruk w kantaty; skoro pysk rozdziawił,
Ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił.

Czapla, ryby i rak

Czapla stara, jak to bywa,
Trochę ślepa, trochę krzywa,
Gdy już ryb łowić nie mogła,
Na taki się koncept wzmogła.
Rzekła rybom: „Wy nie wiecie,
A tu o was idzie przecie”

Więc wiedzieć chciały,
Czego się obawiać miały.
„Wczora
Z wieczora
Wysłuchałam, jak rybacy
Rozmawiali: wiele pracy
Łowić wędką lub więcierzem;
Spuścimy staw, wszystkie zabierzem.
Nie będę mieć otuchy,
Skoro staw będzie suchy”.

Ryby w płacz, a czapla na to:
„Boleję nad waszą stratą;
Lecz można złemu zaradzić
I gdzie indziej was osadzić.
Jest tu drugi staw blisko,
Tam obierzecie siedlisko.
Chociaż pierwszy wysuszą,
Z drugiego was nie ruszą”.
„Więc nas przenieś” - rzekły ryby.
Wzdrygała się czapla niby;
Dała się na koniec użyć,

Zaczęła służyć.
Brała jedną po drugiej w pysk, niby nieść mając
I tak pomału zjadając;
Zachciało się na koniec skosztować i raki.
Jeden z nich widząc, iż go czapla niesie w krzaki,
Postrzegł zdradę, o zemstę zaraz się pokusił.
Tak dobrze za kark ujął, iż czaplę udusił.
Padła nieżywa:
Tak zdrajcom bywa.

Istotę bajki narracyjnej stanowi opis konkretnych perypetii jej bohaterów. Z nich wynika nauka. Obydwie z przytoczonych bajek ukazują rozwijającą się akcję: lis traci jadło oszukany przez kruka, a jego sytuacja wywołuje efekt komiczny dzięki naiwnemu poddaniu się kruka pochlebstwom lisa.

Czapla kolejno zjada wszystkie ryby, ale ginie zdemaskowana przez raka. Wydarzenia prowadzą do zagłady wszystkich ryb, gdyż ich pozorne zagrożenie wywołane przez czaplę zaburzyło ich ocenę sytuacji. Czapla została jednak zdemaskowana i uduszona przez raka, bo zdrada zasługuje na najwyższą karę.

W bajkach narracyjnych określoną funkcję pełni ukształtowanie wersyfikacyjne. Zmienna długość poszczególnych wersów podkreśla dynamikę akcji.

5. Uniwersalny charakter bajek

Uniwersalny charakter bajek i ich ponadczasowość wynika z wypowiadania prawd ogólnych, często poprzez formy aforyzmów lub przysłów. Również bajki pozbawione jasno sformułowanego morału nasuwają wnioski uogólniające prawdy moralne.

Stanowią więc istotny materiał pouczający o tym co dobre, a co złe. Uogólnienia płynące z przedstawionych sytuacji spełniają rolę zintelektualizowanych prawd, popartych przykładem zaczerpniętym z kręgu najprostszych doświadczeń zwierząt, rzeczy i ludzi.

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki