Ignacy Krasicki - Wybˇr lirykˇw, Filologia polska, Oświecenie, ebook, pdf

Ignacy Krasicki Wybór liryków

opracował Sante Graciotti

1. Liryka w Europie w wieku XVIII:

W wieku XVIII w większości literatur europejskich dominowała proza (ze względu na racjonalizm poprzedniego stulecia - klasycyzmu, triumf reguł, a także oświeceniowy racjonalizm).

Zmierzch poezji widoczny jest w krajach będących kolebką francuskiego klasycyzmu
i początkowo francuskiego, a później przede wszystkim francuskiego oświecenia.

Zasadę tę łamie dopiero utrwalenie się rokoka, sentymentalizmu i preromantyzmu.

2. Liryka w Polsce wieku XVIII:

Literatura polska odradza się po epoce saskiej w wieku XVIII, ale nie jest to żadna rewolta,
a tradycja renesansu i baroku. Literatura drugiej połowy tego stulecia to wynik połączenia tradycji rodzimej z sugestiami współczesnych literatur oraz kultur obcych.

(Przykładowo - poezja pasterska wieku XVIII odwołuje się do nurtu wiejsko – bukolicznego baroku).

3. Cechy charakterystyczne polskiej liryki XVIII-wiecznej:

* epoka przedstanisławowska i epoka postanisławowska (druga z prądami: klasycystyczny – programowy, w literackim otoczeniu króla, arkadyjsko – sentymentalno – rokokowy wśród średniej szlachty i arystokracji).

Elżbieta Drużbacka – jedyna warta uwagi osobowość okresu przedstanisławowskiego (hagiografizm dewocyjny, alegoryzm teologiczny, wierszowane romanse przygodowo – sentymentalne), ewentualnie – Andrzej Załuski, Józef Epifan Minasowicz, Wacław Rzewuski.

Polski klasycyzm – sztuka naznaczona w treści mocnym zaangażowaniem moralnym,
w formie – racjonalną kontrolą środków ekspresji, czyli triumfem normy. Dominujące gatunki – monumentalne formy tragedii i epiki, moralizujące listy poetyckie, satyry, bajki zwierzęce
i poematy heroikomiczne („zabawne zwierciadło błazeńskiej epopei życia”).

Reprezentanci polskiego klasycyzmu – triada: Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki
i Stanisław Trembecki.

Etykieta klasycysty pasuje szczególnie do Krasickiego ze względu na: osobiste ideały horacjańskiego umiarkowania i stoickiej niewzruszalności, gatunkom, które uprawiał, nieufności do uczuć i zamiłowaniu do racjonalnej jasności przejawiającej się w wyborze artystycznej materii i jej organizacji.

Naruszewicz – urodzony liryk, tworzy poezję wykwintną i sentymentalną, która do barokowego patosu wnosi klasyczny układ, czerpie z pisarzy obcych (nie klasycystycznych).

Trembecki – klasycysta z motywacji pozapoetyckiej – udział w życiu dworu królewskiego, „libertynizm”. Nieklasycystyczne są u niego: szczerość wierszy erotycznych, wdzięk utworów rokokowych, bukolizm wierszy idylliczno - opisowych (chociażby Sofijówka).

Stan stanisławowskiego klasycyzmu oddaje przegląd Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych, zawierających bardzo dużo poezji, przede wszystkim lirycznej, głównie pasterskiej
i arkadyjskiej, m.in. F. Kniaźnina, A. K. Kossakowskiego, A. Naruszewicza,
J. Szymanowskiego, F. K. Zabłockiego. Tam tłumaczy się też Boileau i Woltera, tam piszą członkowie rzymskiej Arkadii.

Polska liryka sentymentalna – triada: Józef Szymanowski, Franciszek Kniaźnin, Franciszek Karpiński. Ich twórczość charakteryzowały: związek z tradycją literacką, stosunek do twórczości ludowej (schematy wierszowe, mitografia, folklor), zaangażowanie
w aktualne życie polityczne kraju (patriotyczny charakter twórczości, nie tylko poetyckiej).
U Karpińskiego ponadto widoczna jest twórczość religijna.

4. Liryczny świat Krasickiego:

* Cztery serie dzieł (gatunki czerpane z praktyki francuskiego klasycyzmu):

satyry – pełne gryzącego szyderstwa;

poematy heroikomiczne – pod znakiem rozbawienia (Myszeida, Monachomachia);

bajki – dojrzały owoc medytacji nad życiem;

proza powieści utopijno – pedagogicznych - Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.

Literatura zaangażowana – obyczaje społeczne, o tonie nie-indywidualnym, a społecznym.

Krasicki był marnym narratorem.

Poeta refleksji nad historią, „baśnią życia ludzkiego”, a nie dziania się historii (stawiał na opis, nie na akcję), pisarz „moralnie zaangażowany”, przy czym zaangażowanie jest źródłem intelektualizmu jego poezji.

Poprzez poezję osądza rzeczywistość społeczną i ujmuje swe sądy w formy dzieła artystycznego.

Miejsca mityczne i ich znaczenie światopoglądowe.

Piękna przyroda, natura – pojawiająca się w jego utworach poprzez konotację wiejską, flora
i fauna – znamię autentycznego arkadyzmu. „Filozofia kącika”, marzenie o życiu wedle zasady poprzestawania na małym, według zasad Horacego i Kochanowskiego. Wieś – natura połączona została ze stoicko – epikurejskim ideałem życia w osamotnieniu.

Postulowana przez poetę mierność była mu w życiu codziennym obca - żył dostatnie, miła pieniądze, wszelkie wygody, darzono go zaszczytami, w twórczości poety funkcjonuje na zasadzie jego marzenia, namiętności etyczno – estetycznej, ideału.

Dążenie do utopii i pytania egzystencjalne.

Krasicki wierzy w miraż wyspy szczęśliwej, w możliwość przeniesienia nipuańskiej fikcji
w rzeczywistość polską, w możliwość powrotu „złotego wieku”. Projekt nowego świata oparty jest na filozofii mierności, wyzwolonego z prawa przemocy poprzez zrzeczenie się bogactwa i władzy.

Dwie są w twórczości Krasickiego rzeczywistości, do których dąży – mityczna
(w przeszłości) i utopijna w przyszłości).

Treść religijności jest zawsze poznaniem i percepcją Innego, odkryciem elementy transcendentnego, tkwiącego w człowieku. Udręka egzystencjalna prowadzi aż do percepcji Boga, przejawiającej się w zachwycie nad pięknem i wielkością świata.

Poetyckość poezji moralistycznej.

Krasicki, jako prawdziwy klasycysta, uważał poezję za służebną wobec rozumu – duże cykle poetyckie odpowiadają pierwotnemu zamiarowi, żeby pouczać, choćby bawiąc: rozumieć, pozwalać rozumieć, osądzać (satyry, poematy heroikomiczne, bajki).

Poezja moralistyczna Krasickiego wyobraża metaforyczny w stosunku do niej samej wizerunek rzeczywistości, deformuje postaci (hiperbolizując ich cechy, ukazując kwintesencję), jaskrawo pokazuje komedię ludzką.

Krasicki, nie wierzący w filozofię swojego wieku, wierzył jednocześnie w jego mity i utopie, dążenie do prawdy i piękna. Zaangażowanie intelektualne pozbawiło go poezji rozumianej jako osobiste wyznanie, ale sprzyjało jego poezji obywatelskiej i moralnej, jego refleksje nad ludzkim istnieniem upoetyczniając.

5. Wiersze:

1. Powązki

Powązki to słynny park w stylu rokokowym pod Warszawą, założony w latach 1770 - 1774 przez Izabelę Czartoryską (której to wiersz ten Krasicki wysłał wraz z listem).

Wiersz składa się z 4 czterowersowych zwrotek o rymach parzystych, każdą zwrotkę kończy fraza: Insze miejsca kształtniejsze / obfitsze / bogatsze / wspanialsze - nie masz nad Powązki.

Wiersz opisuje wgląd parku (gaik, wody, strumyk, drzewa owocowe, ścieżki, chata – Powązki stylizowane były na wieś) utrzymany w konwencji poezji „arkadyjskiej” (co dodatkowo argumentuje „zręczna prostota”, charakterystyczna dla niej). Operuje wieloma przymiotnikami.

Utwór mieści się w szeregu pochwał Powązek, zainicjowanych przez Duriniego
i Naruszewicza, kontynuowanych przez Kniaźnina i Trembeckiego.

2. Osobność

W wierszu tym poeta opisuje „spokojny kat”, który jest jego gabinetem pracy. Miejsce to daje mu poczucie bezpieczeństwa, chroni go przed światem zewnętrznym, pełnym nieznanych wyroków fortuny i losu, jest jego azylem. Tu znajduje dostatek i spokój duszy.

Dwa wątki – humanistyczna rozkosz w uczonej samotności oraz wiadomość, że życie już się kończy. Poeta, już niemłody, chce odpocząć po życiu pełnym wędrówek, dobrych i złych przygód.

Forma – 3 zwrotki po 6 wersów, rymy ababcc.

3. Nadgrobek chłopa

Wiersz nie był publikowany za życia poety, problemy z ustaleniem jego autorstwa rozstrzygnął Mieczysław Klimowicz.

Treść – opis skromnej, trawiastej mogiły kryjącej nieznanego z nazwiska, pochowanego ubogo chłopa, którego opłakała tylko żona i dzieci. Puentą utworu jest lakoniczne, ale dosadne stwierdzenie: Gdyby był jak pan kradał, wisiałby na drewnie.

Ośmiowersowy utwór jest zdecydowaną deklaracją na cześć ciemiężonego chłopa.

4. Wpośród okropnej zaciszy...

Wiersz opublikowany dopiero w 1934 roku, zapewne nieukończony. Składa się z dwóch sześcio- i jednego czterowiersza o rymach sąsiednich.

Zawarta w nim eksklamacja do „osobności” wiąże się z jednym z głównych motywów światopoglądowych Krasickiego.

Samotność źródłem szczęśliwości, siły, pomaga zebrać myśli i jest źródłem rozkoszy.

Podmiot wystrzega się dumy i bogactw, nie dosięga go przez to zazdrość innych. W puencie stwierdza: Mało mam, ale wystarczy.

5. Nadzieja

Utwór czterozwrotkowy, każda zwrotka czterowersowa, rymy krzyżowe abab. Dziewięciozgłoskowce wymienne z ośmiozgoskowcami, co jest dość nietypowe.

Wiersz napisany w krytycznej fazie insurekcji kościuszkowskiej. Dominuje w nim nastrój nadziei wyrażonej poprzez dwie postaci antycznej mitografii – żeglarza i rolnika.

Pierwsza zwrotka to szerge pytań o to, co robić w obliczu nieszczęścia, dwie kolejne są opisem wspomnianych postaci i ich pracy. Ostatnia jest podsumowaniem – nadzieja jest dla nich wszystkim, ufają, że ich los się odwróci.

6. Szczęśliwość

Utwór składający się z 5 zwrotek czterowersowych, w tym piąta krótsza (11-zgłoskowe wersy plus ostatni każdej zwrotki 5-zgłoskowy), rymy parzyste aabb.

wiersz podejmuje tematykę filozoficzną – propaguje postawę stoicko – epikurejską. Człowiek szczęśliwy przygotowany jest na wszystko, zachowuje spokój, jest dobry dla innych a dla siebie pobłażliwy, ludzki, stara się zdobywać wiedzę i nie być porywczym.

Wzór horacjański.

... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki