[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Arkadiusz Miernik (poniższy tekst stanowi wprowadzenie do
polskiego tłumaczenia księgi Nahdż al-Balagha wydanego w roku 2012
przez Al-Mahdi Institute)
Imām ‘Alī Ibn Abī Ṭālib (a)(1) to po Proroku Muḥammadzie (s)
najwybitniejsza postać wczesnego Islamu, będąca źródłem inspiracji dla
wszystkich nurtów muzułmańskich. Dla sunnitów jest on jednym z
najbliższych towarzyszy Proroka oraz czwartym z tzw. „kalifów
sprawiedliwych”. Suficcy mistycy widzą w nim pierwsze po Proroku
ogniwo w łańcuchu przekazu ich gnostycznych nauk oraz ucieleśnienie
koncepcji „człowieka doskonałego” (Insān al-Kāmil). Największy jednak
status ma on w szyizmie, w którym pełni rolę pierwszego z dwunastu
Imāmów – najwyższych autorytetów duchowych, politycznych i
moralnych. Od najmłodszych lat wychowywał go sam Prorok. Abū Ṭālib,
ojciec ‘Alego i wuj Muḥammada, znalazł się w ciężkiej sytuacji
finansowej, nie będąc w stanie wyżywić całej swojej rodziny, Prorok oraz
jego kolejny wuj, ‘Abbās, postanowili więc ulżyć jego kłopotom biorąc na
swoje utrzymanie dwójkę z jego dzieci. ‘Abbās przyjął pod swój dach
młodego Dża’fara, Muḥammad zaś zaopiekował się jego bratem, ‘Alim.
Decyzja ta była początkiem szczególnej relacji między Prorokiem a
Imāmem, która na przestrzeni lat przeszła od ojcowskiej troski, poprzez
bliską przyjaźń, do wyjątkowej więzi duchowej. O wyjątkowym
charakterze tej więzi świadczą słowa Wysłannika Boga, który powiedział,
że ‘Ali jest częścią jego samego. Mawiał on również, że Imām jest bramą
do miasta wiedzy, nierozłącznym towarzyszem Koranu i opiekunem
wszystkich wierzących. Literatura muzułmańska, zarówno szyicka jak i
sunnicka, pełna jest podobnych wypowiedzi. Spędziwszy większość
swego życia w cieniu Proroka, ‘Ali przeszedł do historii jako jego
najbliższy towarzysz, mąż jego córki i ojciec jedynych jego potomków,
pierwszy muzułmanin(2), jeden z najbardziej nieustraszonych
wojowników islamu oraz jeden z jego największych mędrców. Jego
legendarne poczucie sprawiedliwości, waleczność, humanizm i wiedza
wymagają poświęcenia im całych tomów, które w muzułmańskiej tradycji
intelektualnej pisane są zresztą po dzień dzisiejszy. Pozwolę więc, aby o
charakterze i mądrości Imāma przemówiły jego własne słowa, w tym
miejscu wspominając jedynie o tych elementach jego biografii, które
niezbędne są do zrozumienia treści niniejszej księgi, a mianowicie o
wydarzeniach, jakie nastąpiły po śmierci Proroka Muḥammada. Grupka
towarzyszy Wysłannika zgromadziła się natychmiast po jego śmierci w
sali spotkań znanej jako Saqīfa, aby dokonać wyboru nowego przywódcy
wspólnoty. Znamienne jest, że grupa ta zebrała się pół-potajemnie, bez
udziału a nawet wiedzy zarówno Imāma ‘Alego jak i wielu innych
towarzyszy, mimo iż Imām był naturalnym (a według oświadczenia
Proroka z Ghadīr Chum(3) wręcz jedynym możliwym) kandydatem do tej
pozycji, a jego bliscy kompani byli towarzyszami nie mniejszego kalibru
niż ci obecni w Saqīfa. Na następcę, noszącego miano kalifa, wybrany
został Abū Bakr, którego rządy trwały nieco ponad dwa lata. Na łożu
śmierci mianował on na swego nastepcę ‘Umara ibn al-Chaṭṭāba, którego
kalifat trwał około dziesięciu lat. Ten z kolei przed śmiercią wyznaczył
sześcioosobową radę konsultacyjną, która miała wyłonić kolejnego kalifa.
Najpoważniejszymi kandydatami do tego stanowiska byli Imām ‘Alī oraz
‘Uthmān ibn ‘Affān. ‘Abdul Raḥmān ibn ‘Auf, który przewodniczył
radzie, za kryterium wyboru obrał złożenie przez kandydata przysięgi, że
w swych rządach będzie kierował się Koranem, przykładem Proroka oraz
kontynuacją linii politycznej dwóch pierwszych kalifów. Imām ‘Alī nie
zgodził się na to, by wiązały go decyzje Abū Bakra i ‘Umara, przystał na
to jednak ‘Uthmān i to on został kolejnym przywódcą wspólnoty
muzułmańskiej. Jego trwający dwanaście lat kalifat spotkał się z poważną
opozycją, wywołując znaczne niezadowolenie społeczne. Oskarżano go
między innymi o nepotyzm, trwonienie publicznych pieniędzy oraz
mianowanie namiestników prowincji, którzy surowo traktowali swych
poddanych. Kiedy nastroje opozycyjne sięgnęły zenitu, ‘Uthmān padł
ofiarą zabójstwa, nie zdążywszy wyznaczyć swego następcy. Zdążył
jednak ugruntować pozycję polityczną swego klanu – Umajjadów, co było
znaczącym elementem w późniejszym rozwoju wydarzeń. W okresie
rządów trzech pierwszych kalifów Imām ‘Alī, mimo podkreślania swojego
prawa do pozycji przywódcy, nie wystąpił otwarcie przeciw uzurpatorom
swoich praw, ponieważ jedność nowego narodu, wciąż zagrożonego
możliwością agresji ze strony imperiów perskiego oraz bizantyjskiego,
była dla niego wartością wyższą niż jego osobista pozycja, nawet jeśli
pochodziła ona z mianowania Proroka. Po śmierci ‘Uthmāna większość
społeczności muzułmańskiej wybrała Imāma na swego przywódcę. Pośród
składających mu przysięgę wierności byli jednak również ci, którzy
posiadając swe własne aspiracje do władzy, przygotowywali już strategię
jej przejęcia. Ṭalḥa i Zubejr przy pomocy córki Abū Bakra, ‘Ᾱ’iszy,
wzniecili bunt przeciwko nowemu kalifowi, wykorzystując jako pretekst
chęć pomszczenia krwi ‘Uthmāna, insynuując udział ‘Alego w jego
zabójstwie. Doszło do starcia w Baṣrze, gdzie siły lojalne Imāmowi
pokonały rebeliantów, zabijając Ṭalḥę i Zubejra, ‘Ᾱ’iszę zaś odsyłając do
Medyny pod asystą jej przyrodniego brata, Muḥammada ibn Abī Bakra,
który walczył przeciw niej po stronie Imāma ‘Alego. Potyczka ta przeszła
do historii jako bitwa Dżamal, lub też bitwa wielbłądzia – od wielbłąda, na
którym ‘Ᾱ’isza przyglądała się walkom. Nie minęło wiele czasu od
zażegnania jednego zagrożenia kiedy pretekst pomszczenia ‘Uthmāna
został wykorzystany przez kolejnego pretendenta do przejęcia kalifatu.
Mu’āłija ibn Abī Sufjān, umajjadzki władca Syrii zażądał od Imāma
wydania zabójców trzeciego kalifa i począł mobilizować przeciw niemu
wojska. Wpisał się tym samym w rodzinną tradycję buntu przeciw
Prorokowi i jego rodzinie – ojciec Mu’āłiji, Abū Sufjān, był jednym z
głównych wrogów Muḥammada oraz islamu pośród mekkańskich
Kurajszytów, zaś jego syn Jazīd przeszedł do historii jako człowiek
odpowiedzialny za morderstwo Ḥussejna – syna Imāma ‘Alego i wnuka
Proroka. Do starcia doszło na równinie Ṣiffīn. W długiej bitwie doszło do
szeregu starć, po czym Mu’āłija uciekł się do podstępu – jego żołnierze
umieścili na swych włóczniach kopie Koranu, sugerując w ten sposób, że
chcą rozwiązać konflikt poprzez arbitraż, a nie na polu walki, mimo
wcześniejszego odrzucenia przez Mu’āłiję dyplomatycznych propozycji
Imāma ‘Alego. Posunięcie to osłabiło ducha walki w armii Imāma, wielu
żołnierzy zaczęło bowiem mieć wątpliwości, czy powinni walczyć z
przeciwnikiem eksponującym w ten sposób swe przywiązanie do religii.
Imām zmuszony był zgodzić się na wyznaczenie dwóch arbitrów, którzy
mieli obiektywnie rozstrzygnąć sprawę w oparciu o nauki Koranu.
Syryjczycy wybrali na arbitra swej strony przebiegłego ‘Amra ibn al-‘Ᾱṣa,
używając jednocześnie swych szpiegów w armii ‘Alego by upewnić się, że
druga strona wybierze niezbyt zdolnego negocjatora, Abū Mūsę al-
Asz’atha. Arbitrowie uzgodnili, że ani Imām ‘Alī ani Mu’āłija nie powinni
sprawować władzy, chociaż przy ogłaszaniu swej decyzji ‘Amr nagle
ogłosił kalifem swego patrona. Strona Imāma ‘Alego oczywiście
zignorowała tak zmanipulowaną decyzję arbitrów, powracając do domu.
Jednym z przykrych rezultatów arbitrażu było odłączenie się od wojsk
Imāma grupy rebeliantów, która stała się znana jako Charydżyci. Uznali
oni samą zgodę na negocjacje za zdradę, głosząc hasło: „decyzja należy
tylko Boga” i nalegając na kontynuację walk. Wycofali się oni do
Nahrałān, który posłużył im za bazę regularnych wypadów mających na
celu zamachy na przedstawicielach znienawidzonej władzy, jak i
postronnych obywatelach. Warto zauważyć, że była to grupa
charakteryzująca się niesamowitym fanatyzmem ubranym w szaty
powierzchownej i literalistycznie rozumianej religijności, uważająca
wszystkich muzułmanów, z wyjątkiem ich samych, za odstępców od wiary
będących uzasadnionym celem ataków. Charydżyci do złudzenia
przypominali więc dzisiejsze skrajne ugrupowania muzułmańskie, w
kontekście dzisiejszych problemów z ekstremizmem i terroryzmem warto
więc pamiętać o relacjach pomiędzy nimi a rzeczywistymi reprezentantami
islamu w postaci Imāma ‘Alego i jego ludzi. Siły Imāma zadały
Charydżytom druzgoczącą porażkę w Nahrałān, ich mniejsze odłamy
zdołały jednak zbiec i już na mniejszą skalę kontynuować swą działalność.
Jeden z nich, ‘Abdul Raḥmān ibn Muldżam, w czterdziestym roku
kalendarza muzułmańskiego przybył do meczetu w Kūfie, gdzie ugodził
mieczem Imāma ‘Alego, który umarł po trzech dniach. Przemówienia
(chuṭby) i wypowiedzi Imāma ‘Alego zaczęły być kompilowane niedługo
po jego śmierci, autorem pierwszego znanego ich zbioru był Zajd ibn Łahb
al-Dżuhnī (zm. w 96 roku kalendarza muzułmańskiego). Wiele z takich
zbiorów posłużyło za podstawę pracy Sejjida Raḍiego (zm. w roku 406
kalendarza muzułmańskiego), kompilatora księgi Nahdżul Balāgha. Był on
jednych z najwybitniejszych uczonych wczesnego szyizmu, nauki pobierał
między innymi u Szejcha Mufīda. Zasłynął również jako wybitny poeta.
Główną motywacją jego pracy było zachowanie słów Imāma ‘Alego ze
względu na piękno jego języka, dlatego też Nahdżul Balāgha, której tytuł
przetłumaczyć można jako „ścieżka wymowności” powstała przede
wszystkim jako dzieło literackie(4). Z tego też powodu Sejjid Raḍī nie
podał źródeł zawartych w jego pracy przemówień, listów oraz sentencji,
udało się je jednak ustalić współczesnym uczonym muzułmańskim takim
jak ‘Abd al-Zahrā’ al-Ḥusajni al-Khatib, ‘Abdullāh Ni’ma oraz
Muḥammad Bāqir al-Maḥmūdī. Tłumacząc niniejszą pozycję zdawałem
sobie sprawę z tego, iż niemożliwe jest oddanie sprawiedliwości tekstowi
opisywanemu przez arabskich komentatorów jako „słowa poniżej boskich
lecz powyżej ludzkich”, mam jednak nadzieję, że balansując pomiędzy
zachowaniem znaczenia a próbą oddania głębi tekstu udało mi się osiągnąć
rezultat przynajmniej dostateczny. Chciałbym podziękować Bogu, Panu
światów, za możliwość zakończenia pracy nad Nahdżul Balāgha u stóp
mauzoleum Imāma ‘Alego w Nadżafie; Instytutowi Al-Mahdi za
udostępnienie polskiemu czytelnikowi tak ważnej pozycji; siostrze Omm
Hussain za pomoc przy fragmentach tłumaczenia; Mahmudowi Taha
Żukowi oraz Rafałowi Bergerowi, pionierom w zaznajamianiu polskiego
odbiorcy z myślą Imāma oraz wywodzącej się od niego szkoły szyickiej;
oraz mojej żonie, która okazała wielką cierpliwość przez długie miesiące
procesu tłumaczenia niniejszej książki, rozumiejąc jak zatracić się można
zanurzając się w słowach ‘Alego ibn Abī Ṭāliba.
(1) Skrót od „aleihis salam” – pokój z nim, zwrot dodawany tradycjnie po
wymienieniu imienia któregoś z dwunastu Imāmów. Zwrot dodawany po
wymienieniu imienia Proroka to „salallahu aleihi ła alihi ła salam” – pokój
i błogosławieństwa boże z nim i jego rodziną.
(2) Pierwszy muzułmanin płci męskiej, pierwszą muzułmanką została
żona Proroka, Chadīdża.
(3) W oświadczeniu tym Prorok rzekł: „Dla kogo ja jestem przywódcą,
dla tego i ‘Alī jest przywódcą.”
(4) Również większość przypisów Sejjida Raḍiego dotyczy kwestii
językowych, z tego też powodu zostały w polskim wydaniu pominięte,
podobnie jak jego wstęp.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mirabelkowy.keep.pl